Tymczasowe aresztowanie i przesłanki jego stosowania

Tymczasowe aresztowanie stanowi jeden ze środków zapobiegawczych uregulowanych w kodeksie postępowania karnego. Stosuje się je w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, zapobiegnięcia popełnieniu nowego, ciężkiego przestępstwa, ale tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że podejrzany/oskarżony popełnił przestępstwo. Przesłanki ogólne stosowania środków zapobiegawczych uregulowane zostały w art. 249 kpk.

Przesłankami szczególnymi uzasadniającymi stosowanie tymczasowego aresztowania zgodnie z dyspozycją art. 258 kpk stanowi uzasadniona obawa ucieczki, ukrycia się podejrzanego/oskarżonego, gdy nie można ustalić jego tożsamości, albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu oraz istnieje uzasadniona obawa matactwa procesowego, tj. nakłaniania do składania fałszywych zeznań, wyjaśnień lub w inny sposób utrudnianie postępowania karnego. Tymczasowe aresztowanie stosuje się także, gdy podejrzanemu/oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, a także gdy sąd I instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 10 czerwca 2008 roku w sprawie pod sygn. akt WZ 39/08 wskazał, że:

1. Pozbawienie podejrzanego wolności przed wydaniem prawomocnego wyroku skazującego nie może zastępować kary, dlatego ustawodawca wprowadził cały szereg ograniczeń stosowania tymczasowego aresztowania, ustanawiając gwarancję dla podejrzanego, że nawet przy najcięższych zarzutach, jeśli przesłanki do stosowania lub przedłużenia tymczasowego aresztowania nie zostały spełnione lub nie wykazano niezbędności stosowania tego tylko środka zapobiegawczego, środek ten stosowany być nie może; polskie prawo procesowe nie przewiduje obowiązku stosowania tymczasowego aresztowania.
2. Konieczność uzyskania opinii biegłych lekarzy psychiatrów, opinii biegłych z zakresu uzbrojenia i balistyki, przesłuchania świadków, którzy mogą mieć wiadomości na temat zdarzenia, ewentualnego poddania podejrzanego badaniom przez Terenową Wojskową Komisję Lekarską należą do zwykłych czynności postępowania przygotowawczego i nie zawierają cech „szczególności”, które nie pozwalały na zakończenie śledztwa w terminie oznaczonym poprzednim postanowieniem o przedłużeniu stosowania tymczasowego aresztowania.
3. Zebrany w sprawie obszerny materiał dowodowy nadal uprawdopodobnia w dużym stopniu fakt popełnienia przez podejrzanego zarzucanego mu przestępstwa. Nie ustała również uzasadniona obawa matactwa, trudno bowiem w pełni odpowiedzialnie przyjąć, że podejrzany, podejmując w przeszłości próby zafałszowania przebiegu zdarzeń będących przedmiotem rozpoznawanej sprawy, nagle z tego zrezygnował. Nie przestała też być realna przesłanka wskazana w art. 258 § 2 kpk. Jednak występowanie w rozpoznawanej sprawie wskazanych przesłanek stosowania środków zapobiegawczych daje podstawy nie tylko do stosowania tymczasowego aresztowania, ale i innych środków zapobiegawczych (art. 258 § 4 kpk).
4. Dla wyeliminowania sytuacji, w której podejrzany mógłby dowodzić żołnierzami składającymi zeznania w rozpoznawanej sprawie i uniknięcia ewentualności, wynikającej z takiej sytuacji, pośredniej choćby możliwości wpłynięcia na treść tych zeznań można zastosować dodatkowo środek zapobiegawczy w postaci zawieszenia podejrzanego w czynnościach służbowych. Należy przy tym pamiętać, że w 5 § 1 kpk oraz w art. 6 ust. 2 EKPC przewidziana została zasada domniemania niewinności, ale nie oznacza nakazu konieczności subiektywnego przekonania organów o niewinności oskarżonego, a jedynie obiektywnego traktowania go jako osoby niewinnej do czasu wydania prawomocnego wyroku skazującego. Przesłanka ogólna stosowania tymczasowego aresztowania jest bardziej wymagająca, niż przesłanka samego postawienia zarzutów.



Opracował:
Tomasz Wiliński
Kancelaria Adwokacka Tomasz Wiliński